Upadek Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) był procesem stopniowym, który kulminował w 1991 roku. Oto kluczowe wydarzenia i czynniki, które przyczyniły się do rozpadu ZSRR:

1. Problemy gospodarcze: ZSRR borykał się z poważnymi problemami gospodarczymi, w tym z niedoborami towarów, stagnacją gospodarczą i nieefektywnością centralnie planowanej gospodarki. Kosztowne wyścigi zbrojeń z USA dodatkowo obciążały budżet.

2. Reformy Gorbaczowa: Michaił Gorbaczow, który został sekretarzem generalnym KPZR w 1985 roku, wprowadził politykę głasnosti (jawności) i pierestrojki (przebudowy). Miał na celu modernizację gospodarki i większą otwartość polityczną, ale te reformy nie przyniosły oczekiwanych rezultatów i doprowadziły do destabilizacji systemu.

3. Wzrost nacjonalizmów: W republikach ZSRR narastały ruchy nacjonalistyczne i dążenia do niepodległości. Kraje bałtyckie, takie jak Litwa, Łotwa i Estonia, były w czołówce działań na rzecz niezależności.

4. Nieudany pucz sierpniowy: W sierpniu 1991 roku doszło do nieudanego zamachu stanu zorganizowanego przez konserwatywnych członków rządu, którzy chcieli powstrzymać reformy Gorbaczowa. Pucz przyspieszył proces rozpadu ZSRR.

5. Deklaracje niepodległości: W 1991 roku wiele republik związkowych, w tym Ukraina, Białoruś i kraje bałtyckie, ogłosiło niepodległość.

6. Porozumienia białowieskie: W grudniu 1991 roku przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi spotkali się w Puszczy Białowieskiej, gdzie podpisali porozumienie o rozwiązaniu ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP).

7. Formalny rozpad: 25 grudnia 1991 roku Gorbaczow zrezygnował z funkcji prezydenta ZSRR, a dzień później Rada Najwyższa ZSRR formalnie rozwiązała Związek Radziecki.

Upadek ZSRR miał ogromne konsekwencje polityczne, gospodarcze i społeczne, zarówno dla krajów byłego bloku wschodniego, jak i dla całego świata.